બિહાર ડે પર બિહારી વાનગીઓની વાત કરીએ તો લિટ્ટી-ચોખાની ચર્ચા ચોક્કસપણે થાય છે. તેના ચાહકોમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી પણ સામેલ છે.
રાષ્ટ્રીય જનતા દળ (RJD)ના સુપ્રીમો લાલુ પ્રસાદ યાદવ કદાચ સ્વાસ્થ્યના કારણોસર લિટ્ટી-ચોખાનો સ્વાદ ચાખી શકશે નહીં, પરંતુ તેના પ્રત્યેનો તેમનો જુસ્સો જાણીતો છે. તેના ચાહકોમાં બોલિવૂડ અભિનેતા આમિર ખાન પણ સામેલ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ બિહારી વાનગી સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્તના સમયમાં અસ્તિત્વમાં આવી હતી. સ્વતંત્રતા સંગ્રામ દરમિયાન ક્રાંતિકારીઓ તેને પોતાની સાથે લઈ ગયા હતા. ઝાંસીની રાણી અને તાત્યા ટોપેને પણ તે ગમ્યું.
લિટ્ટી એ બોનફાયરમાં શેકેલા સત્તુથી ભરેલો લોટનો બોલ છે.
ધ્યાન રાખો કે લિટ્ટી એ સત્તુથી ભરેલો કણકનો બોલ છે, જે સળગતા બોનફાયરમાં શેકવામાં આવે છે. તેની સાથે ખાવા માટે, બટાકા, રીંગણ અને ટામેટાંને આગ પર શેકવામાં આવે છે તેમાંથી ચખા બનાવવામાં આવે છે. સમયાંતરે તેમાં કેટલાક ફેરફારો પણ થયા છે. હવે ઘણી જગ્યાએ લિટ્ટી પકવવાને બદલે તેને તેલમાં તળીને પણ બનાવવામાં આવે છે. ચકાને બદલે સૂપ અથવા રસદાર શાકભાજી સાથે ખાવાની પણ પ્રથા છે. લિટ્ટી-ચોખા એ બનાવવામાં સરળ વાનગીઓમાંની એક છે. બિહાર ઉપરાંત, તે ઝારખંડ અને ઉત્તર પ્રદેશના પૂર્વાંચલમાં પણ પ્રચલિત છે.
લિટ્ટીનો વપરાશ ચંદ્રગુપ્ત સમયગાળા દરમિયાન શરૂ થયો હતો
લિટ્ટી-ચોખાના ઈતિહાસની વાત કરીએ તો તેના પુરાવા પ્રાચીન મગધ કાળમાં મળી આવ્યા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ વાનગી મગધ કાળમાં પ્રચલિત થઈ હતી. ઈતિહાસકારોના મતે ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યના સૈનિકો યુદ્ધ દરમિયાન તેમની સાથે લિટ્ટી લઈને જતા હતા.
મુઘલ કાળમાં લોકો સૂપ સાથે ખાતા હતા.
મુઘલ કાળમાં પણ લિટ્ટી-ચોખાના પુરાવા મળે છે. જો કે, તે સમયે તેને ખાવાની રીત કંઈક અંશે બદલાઈ ગઈ હતી. મુઘલ સમયગાળા દરમિયાન, લિટ્ટી માંસાહારી ખોરાક સાથે સંકળાયેલી હતી. લિટ્ટી પછી સૂપ અને પાઇ સાથે ખાવામાં આવતી હતી.
18મી સદીના કેટલાક પુસ્તકોમાં લિટ્ટી-ચોખાનો લાંબા અંતરના પ્રવાસીઓ માટે મુખ્ય ખોરાક તરીકે ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. અંગ્રેજોના સમયમાં લિટ્ટીને કરી સાથે ખાવામાં આવતી હતી.
તાત્યા ટોપે અને લક્ષ્મીબાઈ પણ ગમ્યા
તાત્યા ટોપે અને રાણી લક્ષ્મીબાઈના સૈનિકો 1857ના પ્રથમ સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ દરમિયાન બાટી કે લિટ્ટી ખાતા હતા. આ ઉપરાંત, સ્વતંત્રતા સંગ્રામ દરમિયાન, ક્રાંતિકારીઓ તેમની સાથે લિટ્ટી-ચોખા પણ લઈ ગયા હતા. તેનું કારણ એ છે કે તે ઝડપથી બગડતું નથી, બનાવવું સરળ અને હેલ્ધી છે.
લિટ્ટી-ચોખાના ચાહકોમાં પીએમ મોદી પણ સામેલ થયા
હાલની વાત કરીએ તો લિટ્ટી-ચોખાના પ્રેમીઓમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી પણ સામેલ છે. બે વર્ષ પહેલાં ફેબ્રુઆરી 2020 માં, તેણે દિલ્હીના ઈન્ડિયા ગેટ નજીક હુનર હાટ (મેળો) પહોંચ્યા પછી લિટ્ટી-ચોખા ખાધો.
બોલિવૂડ એક્ટર આમિર ખાનને પણ ખૂબ પસંદ કરવામાં આવે છે
બોલિવૂડ એક્ટર આમિર ખાનને પણ લિટ્ટી-ચોખા ખાવાનો શોખ છે. જ્યારે તે તેની ફિલ્મ ‘પીકે’ના પ્રમોશન માટે પટના પહોંચ્યો હતો, ત્યારે તેણે એક ઢાબા પર રોકીને લિટ્ટી-ચોખા ખાધા હતા.
…અને લાલુ યાદવની ચર્ચા વિના પૂર્ણ થશે નહીં
લિટ્ટી-ચોખાની ચર્ચા તેના મોટા ચાહક લાલુ પ્રસાદ યાદવ વિના અધૂરી રહેશે. લાલુ પ્રસાદ યાદવે જ કેન્દ્રની સંયુક્ત પ્રગતિશીલ ગઠબંધન સરકારમાં રેલ્વે મંત્રી હતા ત્યારે રેલ્વેના મેનુમાં લિટ્ટી-ચખાનો સમાવેશ કર્યો હતો.
